Piekary to historyczna osada, która od 1303 roku posiadała niewielki drewniany kościółek w stylu romańskim, pod wezwaniem św. Bartłomieja Apostoła. W bocznym ołtarzu mieścił się wizerunek Maryi Panny nieznanego autora i fundatora. Geneza cudowności wzięła początek XVII wieku. Lud gromadził się przed obrazem, by oddawać cześć Matce Bożej. W 1659 r. przeniesiono obraz do głównego ołtarza i wówczas zaczęły następować cudowne uzdrowienia. W 1676 r. w Tarnowskich Górach wybuchła zaraza i pielgrzymi z miasta zaczęli modlić się przed obrazem Matki Bożej, a gdy powracali, zaraza zaczynała ustępować. Cała wioska podejmowała zobowiązanie, że co roku w określonym dniu odbędzie pielgrzymkę jako podziękowanie za otrzymane łaski. W 1680 r. wybuchła zaraza w Pradze, wówczas cesarz austriacki Leopold I Habsburg poprosił o przywiezienie obrazu. 15 marca 1680 r. uroczyście w procesji przeniesiono obraz ulicami Pragi. Zaraza ustąpiła, a arcybiskup praski Jan Fryderyk Waldstein potwierdził urzędowo cudowność obrazu. W powrotnej drodze obraz zatrzymał się w miejscowości Hradec Kralowe, gdzie ludzie również cierpieli na skutek zarazy. W rok później miasto jako dowód wdzięczności ofiarowało Piekarom obraz wotywny. 20 sierpnia 1683 roku król Jan III Sobieski, zmierzając pod Wiedeń modlił się w piekarskim kościele, wysłuchał mszy i przed obrazem Matki Bożej prosił o zwycięstwo. Bitwę z wojskami wezyra Kary Mustafy wygrał.
W 1702 roku ze względu na bezpieczeństwo, które zagrożone było walkami religijnymi, obraz Matki Bożej wywieziono do kościoła św. Krzyża w Opolu, tam znajduje się do dziś. Ikona przez długi czas nie wyróżniała się szczególną czcią i nie przyciągała pielgrzymek. Pod koniec XVII w. namalowano replikę obrazu, która po wywiezieniu oryginału, zajmowała w Piekarach miejsce oryginału. Piekarski obraz zasłynął licznymi łaskami. Przybywały tu liczne pielgrzymki. Kult maryjny pociągał za sobą takie ożywienie ruchu pątniczego w XIX w., że drewniany kościółek stał się zbyt ciasny.
W 1826 roku proboszczem został ks. Jan Alojzy Ficek, który postanowił wybudować nową, większą, murowaną świątynię. Budowniczymi byli miejscowi ludzie, którzy zbierali też pieniądze na ten cel. 22 sierpnia 1849 r. biskup wrocławski Melchior von Diepenbrock dokonał konsekracji nowego, neoromańskiego kościoła. .15 sierpnia 1925 r. obraz Madonny Piekarskiej został koronowany przez nuncjusza papieskiego Wawrzyńca Lauri, a papież Pius XI podarował i poświęcił korony. W czasie II wojny światowej, w nocy z 7 na 8 grudnia 1940 roku nieznani sprawcy ukradli z obrazu papieskie korony. Do dziś nie ustalono czy była to prowokacja ze strony władz niemieckich, czy też zwykły rabunek.
W 1965 r. dokonano pierwszej re koronacji. Kolejna profanacja miała miejsce w nocy z dnia 29 lutego/1 marca 1984 roku. W kościele trwały wtedy prace konserwatorskie, m.in. polegające na wymianie witraży. Okoliczności sprzyjały złodziejom. 15 sierpnia 1985 r. biskup Herbert Bednorz dokonał drugiej rekoronacji cudownego obrazu, a biskup Damian Zimoń odmówił akt zawierzenia diecezji katowickiej Pani Piekarskiej. Od tej pory Matka Boska Piekarska jest główną patronką archidiecezji katowickiej. Wokół świątyni znajdują się cztery kaplice oraz Rajski Plac z piątą kaplicą św. Rafała, w której znajduje się ołtarz z pierwotnego kościoła św. Bartłomieja. Wzdłuż muru kościelnego, na kamiennych cokołach umieszczono wykute w kamieniu figury 12 Apostołów. 1 grudnia 1962 r. dzięki papieżowi Janowi XXIII kościół piekarski nosi tytuł Bazyliki Mniejszej.
